معرفی
کمیسیون واحد میانی در «ساختار خردورزی جمعی همیاران آب استان» و محل گفتگوی کنشگران کلیدی است. گفتگوی کنشگران در کمیسیون‌ها در مرحله اول بر تعیین اولویت موضوعات متمرکز است (که سپس بعنوان دستور کار به کمیته‌های ذیربط ابلاغ می‌گردد)؛ در مرحله دوم بر سر چگونگی اجرای برنامه‌های پیشنهادی کمیته‌ها است؛ و در مرحله سوم در مورد تقسیم اختیارات و تسهیم منابع است. موارد زیر شایان توجه هستند:
1- موضوعات قابل طرح: هر موضوعی که مورد نظر حداقل یکی از اعضاء کمیسیون باشد، قابل طرح است. پس از طرح، کمیسیون می‌تواند آن را تأیید کند و برای کارشناسی با قید اولویت به یکی از کمیته‌های تخصصی خویش بسپارد؛ یا آن را نپذیرد و رد نماید؛ و یا موضوع آن را در دامنه تخصصی خویش نداند و آن را به دبیرخانه برای ارجاع به سایر کمیسیون‌ها برگرداند. همچنین بر اساس نمودار جریان فعالیت‌های طرح همیاران (شکل زیر) هر پیشنهاد واصل شده به دبیرخانه (از افراد، سازمان‌ها، تشکل‌ها و ...) نیز به کمیسیون‌ها تحویل خواهد شد تا به شرح فوق مد نظر اعضا قرار گیرد. اعضای هر کمیسیون، باید نسبت به امتیازدهی و تعیین اولویت موضوعات اقدام نمایند تا کمیته‌ها بتوانند کار کارشناسی خویش را بر روی موضوعات دارای اولویت بالا شروع نمایند.
نمودار جریان فعالیت‌های طرح همیاران آب استان خراسان رضوی
2- برنامه‌های پیشنهادی کمیته‌ها: طرح پیشنهادی هر کمیته (در پاسخ به موضوعات ارجاع شده از کمیسیون) توسط دبیر کمیته در کمیسیون ارایه و تشریح می‌گردد (یادآوری: بحث‌های کارشناسی به کمیته‌ها سپرده شده‌است). کمیسیون پس از بحث و تبادل نظر بر روی هر طرح، می‌تواند آن را ناقص بداند و با اعلام نواقص برای تکمیل به کمیته برگرداند؛ و یا آن را تأیید نماید. در صورت تأیید، تدبیر برای راهکارهای اجرایی و تنظیم روابط میان دستگاه‌ها برای هر طرح پیشنهادی به نحوی که حصول نتیجه تضمین گردد، وظیفه کمیسیون است.
هر طرح تأیید شده می‌تواند در قالب یک لایحه به شورای همیاران آب استان ارسال شود تا در صحن شورا مورد رسیدگی قرار گیرد. در هر حال، کمیسیون باید میان کمیته‌های زیر مجموعه خویش هماهنگی بر قرار نماید و همچنین مراقبت نماید تا مصوبات متعارض نداشته‌باشد.
توضیح: برخی لوایح بلافاصله قابل اقدام هستند؛ و برخی دیگر، نیازمند اخذ مصوبه از سایر نهادها (وزارت یا شوراها و کارگروه‌های ملی، یا حتی مجلس شورای اسلامی) هستند. بدیهی است بشرط اخذ مصوبه از شورا، برای لوایح نوع اخیر، ریاست شورای همیاران آب استان مکاتبه مقتضی را انجام خواهند داد و دبیرخانه موضوع را پیگیری و وضعیت را مستمراً به ایشان و شورا گزارش خواهد نمود.
ارتباطات
طبق نمودار جریان فعالیت‌های طرح همیاران آب استان و به منظور یکپارچگی مستندات، کلیه مراودات ارکان همیاران از طریق دبیرخانه صورت می‌پذیرد. کمیسیون مصدر ارجاع دستور کار به کمیته‌ها و نیز ارجاع لوایح به شورا است. دبیرخانه نیز تمامی پیشنهادات واصل شده را برای تعیین تکلیف به کمیسیون‌ها ارجاع می‌دهد. همچنین نتایج نظارت و ارزیابی نیز به محض تدوین و انتشار در اختیار کمیسیون‌ها برای هر گونه دستور اقدام بعدی قرار می‌گیرد.
معیارهای تصمیم‌گیری
1- اصلی‌ترین معیار که در هر تصمیم‌گیری بایستی مورد توجه باشد، دستیابی به پایایی است (آن‌چنان‌که مقرر است در سال 1420، منابع و مصارف آب در استان تعادل یابند). برای این امر، مطابق جدول زیر مجموع مصارف آب (C) در حوضه بایستی نسبتی از آب تجدیدپذیر (RW) باشد. اکنون مقدار متوسط این نسبت در استان بر اساس آمار بلندمدت، تقریباً حدود 1.2 است؛ یعنی حدود 20% از مصارف آب با اضافه برداشت از ذخایر زیرزمینی (کسری مخزن) تأمین می‌شود.
|
ردیف |
C/RW |
وضعیت آب زیرزمینی (ذخیره استراتژیک) |
وضعیت اکوسیستم |
وضعیت توسعه |
|
1 |
بزرگتر از یک |
عدم تعادل کمّی کیفی منابع آب زیرزمینی |
زوال اکوسیستم‌های وابسته به آب |
ناپایدار + رشد تعارضات |
|
2 |
از 1 تا 0.7 |
عدم تعادل کیفی منابع آب زیرزمینی |
زوال گونه‌های غیر مقاوم به خشکی و شوری |
ناپایدار + رشد تعارضات |
|
3 |
از 0.7 تا 0.4 |
تعادل منابع آب زیرزمینی |
مواجهه گاهگاهی با کمبود آب |
ناپایدار تا پایدار |
|
4 |
کمتر از 0.4 |
تعادل منابع آب زیرزمینی |
سالم |
پایدار و تاب‌آور |
توصیه: مادامی که سطح مصارف به کمتر از یک کاهش نیابد، هرگونه کاهش مصارف فقط برای تعادل‌بخشی آبخوان باید منظور گردد. در فاصله یک تا 0.7 بخشی از صرفه‌جویی را می‌توان به توسعه کم‌آب‌بر اختصاص داد. بدیهی است با دستیابی به مقادیر کمتر از 0.7 مجال توسعه فراهم می‌آید.
پیشنهاد: قرار دادن مشوق برای آنان که کاهش مصارف را پدید می‌آورند، موجب تسریع در تعادل‌بخشی می‌شود. لذا می‌توان درصدی از آب کاهش یافته را در اختیار ایشان قرار داد تا با نظر شورای همیاران بوسیله آب منطقه‌ای تغییر کاربری و انتقال یابد.
پرهیز: پساب، منبع آب جدید نیست. واگذاری آن برای مصارف جدید، بدون توجه به اثر این واگذاری بر بیلان منابع آب (بویژه آب زیرزمینی) می‌تواند موجب تشدید اُفت آبخوان گردد. حتی وقتی پساب جایگزین آب زیرزمینی شده و آب زیرزمینی برای مصرف جدید دیگری (مثلاً رفع نیازهای شهر) تخصیص داده می‌شود، بازهم اثر منفی این مصرف جدید بر بیلان آب زیرزمینی باقی است.
2- معیار دوم، «اثربخشی و قطعیت» هر طرح است. با توجه به منابع محدود انسانی و مالی و نیز لزوم تسریع در دستیابی به تعادل آب زیرزمینی، این منابع محدود باید مصروف طرح‌هایی شود که اول از اثربخشی بالایی برخوردار باشند و دوم دستیابی به نتایج آن، قطعیت نسبتاً بالایی داشته‌باشد. بنابراین قبل از تصمیم در مورد ارجاع هر موضوع به کمیته‌ها (و تعیین دستور کار کمیته‌ها) اولویت‌بندی موضوعات ضروری است. در واقع ایجاد یک دیدگاه مشترک و کلان (استراتژی حرکت به سوی چشم‌انداز 1420) در هر کمیسیون میان اعضا بسیار مهم است و موجب کارآمدی کمیسیون می‌گردد؛ و بر اساس آن با کمترین زمان، تصمیمات شایسته اتخاذ می‌گردد.
3- معیار سوم؛ اقناع و ایجاد وفاق است. اعضای کمیسیون شأنی برابر دارند و برای همدلی و هم‌افزایی نه تنها نیازمند درکی مشترک از واقعیت (وضعیت منابع، ضرورت توسعه، فشارهای اقتصادی/اجتماعی، ...) هستند، بلکه نیازمند و تفاهم (درک متقابل دغدغه‌های یکدیگر) می‌باشند. مسئولین کمیسیون در این امر باید اهتمامی کامل و جدی بنمایند.